სტიმულატორების არამიზნობრივი გამოყენება
სტიმულატორები– ეს არის ნივთიერებები, რომლებიც ზრდიან ცენტრალური ნერვული სისტემის აქტივობას, აჩქარებენ გონებრივ და ფიზიკურ ფუნქციებს, ამაღლებენ ენერგიის დონეს, კონცენტრაციას და ყურადღებას.
ყველაზე გავრცელებული სტიმულატორებია:
- ამფეტამინები (Adderall, Dexedrine)
- მეთილფენიდატი (Ritalin, Concerta)
- მოდაფინილი (Provigil)
- კოფეინი და ნიკოტინი – ბუნებრივი სტიმულატორები
საქართველოში გამოიყენება როგორც ტრადიციული, ასევე კუსტარულად დამზადებული სტიმულატორები. სტიმულატორებზე დამოკიდებულების განვითარება ეტაპობრივად მიმდინარეობს. ეს პროცესი შეიძლება განსხვავდებოდეს ინდივიდუალურად, თუმცა უმეტეს შემთხვევაში, შემდეგი ეტაპები აღინიშნება:
1. ექსპერიმენტული მოხმარება
– ადამიანი იწყებს სტიმულატორების (მაგალითად, ამფეტამინების, კოკაინის, მეტამფეტამინის, მოდაფინილის და სხვა) გამოყენებას ცნობისმოყვარეობის, გართობის, წონის დაკლების ან აკადემიური თუ პროფესიული წარმატების გაუმჯობესების მიზნით.
– ამ ეტაპზე მოხმარება არ არის რეგულარული და პირი არ განიცდის ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებას.
2. რეგულარული მოხმარება
– სტიმულატორების მიღება ხდება უფრო ხშირი, გარკვეულ სიტუაციებში (მაგალითად, გამოცდების დროს, კლუბურ საღამოებზე, ან დაძაბულ პერიოდში).
– ადამიანი ხდება ამ ნივთიერებებზე დამოკიდებული ენერგიის, ფოკუსის ან სიხარულის მისაღებად.
– ამ ეტაპზე შესაძლებელია მსუბუქი ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების განვითარება.
3. მოხმარება იწვევს პრობლემებს
– სტიმულატორების მიღება ხდება რეგულარული, მაგრამ უკვე იწვევს გარკვეულ პრობლემებს (ძილის დარღვევას, აგრესიას, შფოთვას, აკადემიურ ან პროფესიულ ჩავარდნებს).
– პირი ვერ ამჩნევს, რომ მისი ცხოვრება ნელ–ნელა ხდება სტიმულატორებზე დამოკიდებული.
– ვითარდება ტოლერანტობა – იგივე ეფექტის მისაღწევად საჭიროა უფრო დიდი დოზები.
4. დამოკიდებულება
– ფიზიკური და ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება უკვე აშკარაა.
– ადამიანს უჭირს სტიმულატორების გარეშე ფუნქციონირება (გრძნობს აპათიას, დეპრესიას, ენერგიის ნაკლებობას).
– თუ არ მიიღებს სტიმულატორს, აღენიშნება მწვავე „გადაღლის“ სიმპტომები, დეპრესია, უძილობა ან ძლიერი შფოთვა.
– იწყება სოციალური, პროფესიული და პირადი ცხოვრების გაუარესება.
5. ქრონიკული დამოკიდებულება და პიროვნების ნგრევა
– სტიმულატორების მოხმარება უკვე სრულიად მართავს ადამიანის ცხოვრებას.
– მცირდება სხეულის რეაქცია სტიმულატორებზე – პირი იღებს სერიოზულად მომატებულ დოზებს, რაც ზრდის ზედოზირების რისკს.
– აღინიშნება ჯანმრთელობის მძიმე პრობლემები (გულის პრობლემები, ფსიქოზი, ჰალუცინაციები, პარანოია, დეპრესია, ნერვული სისტემის სხვა პრობლემები).
– ადამიანი ხშირად კარგავს სამუშაოს, ურთიერთობებს, ფინანსურ სტაბილურობას.
სტიმულატორების ბოროტად გამოყენების რისკ-ფაქტორები
სტიმულატორების არამიზნობრივი მოხმარება განსაკუთრებით ხშირია სტუდენტებში, პროფესიონალებში და სპორტსმენებში, რომლებიც ცდილობენ გაზარდონ ეფექტურობა.
რისკ-ფაქტორები მოიცავს:
- მაღალი აკადემიური ან სამუშაო სტრესი
- თანატოლების ზეწოლა
- ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები (შფოთვა, დეპრესია)
- ადვილად ხელმისაწვდომი წამლები
სტიმულატორების ბოროტად გამოყენების ნიშნები და სიმპტომები
ფიზიკური სიმპტომები:
- მომატებული ყურადღება და ენერგია
- არტერიული წნევის მომატება
- არარეგულარული გულისცემა
- სხეულის ტემპერატურის მომატება
- მადის დაქვეითება
- უძილობა
ფსიქოლოგიური და ქცევითი სიმპტომები:
- მოუსვენრობა
- შფოთვა
- ეიფორიის შეგრძნება
- პარანოია და აგრესია
- დაღლილობის არარსებობა
სტიმულატორების ბოროტად გამოყენებას შესაძლოა მოჰყვეს მძიმე ჯანმრთელობის პრობლემები, მათ შორის:
- გულის შეტევა და ინსულტი – მაღალი დოზის მიღება ზრდის გულის დაავადებების რისკს.
- ფსიქოზი და ჰალუცინაციები – ზოგიერთი ადამიანი განიცდის რეალობის აღქმის დარღვევას.
- კომა და სიკვდილი – გადაჭარბებული დოზის მიღებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სასიკვდილო შედეგი.
- ფსიქოლოგიური და ფიზიკური დამოკიდებულება – ადამიანი განიცდის აბსტინენციას და კრიზისულ პერიოდებს შეწყვეტისას.
პრევენციის გზები
- ინფორმირებულობა და განათლება – ადამიანებმა უნდა იცოდნენ სტიმულატორების ბოროტად გამოყენების რისკები.
- ალტერნატიული მეთოდების მოძიება – სტრესთან და კონცენტრაციის პრობლემებთან გამკლავების ჯანსაღი გზების განვითარება.
- რეცეპტული წამლების კონტროლი – ოჯახებმა და სამედიცინო დაწესებულებებმა უნდა უზრუნველყონ უსაფრთხო მოხმარება.
მკურნალობის შესაძლო გზები
სტიმულატორებზე დამოკიდებულება შესაძლოა საჭიროებდეს პროფესიონალურ დახმარებას. მკურნალობის მეთოდები მოიცავს:
- დეტოქსიკაცია და აბსტინენციის მართვა
- ფსიქოთერაპია – კოგნიტიურ-ქცევითი თერაპია (CBT) ეფექტურია დამოკიდებულების მართვაში.
- მედიკამენტური მკურნალობა – ზოგჯერ ინიშნება სიმპტომების შესამცირებლად.
- სოციალური მხარდაჭერა – ოჯახის, მეგობრების და სპეციალისტების დახმარება გადამწყვეტია.
სტიმულატორების შეწყვეტა
მკურნალობა მოიცავს დოზის ეტაპობრივ შემცირებას და სიმპტომების მართვას. ძილის პრობლემების, დაღლილობისა და დეპრესიის მართვა მნიშვნელოვანია აღდგენის პროცესში.
გადალახვა და მხარდაჭერა
სტიმულატორების ბოროტად გამოყენების შეწყვეტა რთული
და სტრესული პროცესია. ხშირად საჭიროა ოჯახის, მეგობრების და სპეციალისტების მხარდაჭერა.
ნარკოტიკული ნივთიერებების ბოროტად გამოყენებასთან ბრძოლა რთულია.
ადამიანები ხშირად უარყოფენ პრობლემას ან არ სურთ მკურნალობის დაწყება.
როგორ მოვემზადოთ ექიმთან ვიზიტისთვის?
შეადგინეთ სია ყველა იმ მედიკამენტის, რომელსაც იღებთ
(მათ შორის, რეცეპტის გარეშე
გაყიდვადი პრეპარატები, ბალახები, საკვები დანამატები და ალკოჰოლი).
ჩაწერეთ თქვენი სიმპტომები და მათი ხანგრძლივობა.
გაიხსენეთ მნიშვნელოვანი ცხოვრებისეული ცვლილებები ან სტრესული სიტუაციები.
მოამზადეთ კითხვები ექიმისთვის, მაგალითად:
- რა მკურნალობის ვარიანტები არსებობს?
- რამდენი ხანი სჭირდება მკურნალობას?
- როგორ ვმართო სხვა ჯანმრთელობის პრობლემები მკურნალობის პროცესში?
- შეგიძლიათ მირჩიოთ სანდო ვებსაიტები ან ბეჭდური მასალა?
წინასწარი მომზადება დაგეხმარებათ მაქსიმალურად გამოიყენოთ ექიმთან გასაუბრების დრო.