რა შემთხვევაში შეიძლება განვითარდეს პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (PTSD)?
PTSD ვითარდება, როდესაც ადამიანი ხდება ხანმოკლე ან ხანგრძლივი, ძლიერი მატრავმირებელი მოვლენის მონაწილე ან მოწმე.
ადამიანების უმეტესობა, ვინც ტრავმულ მოვლენებს განიცდის, ემოციური რეაბილიტაციისთვის და გამკლავებისთვის დრო სჭირდება. მაგრამ თუ დროთა განმავლობაში ადამიანი თავს უკეთესად არ გრძნობს, პირიქით სიმპტომები უარესდება, გრძელდება 3 თვეზე მეტ ხანს ან წლების განმავლობაში და გავლენას ახდენს ყოველდღიური ფუნქციონირების უნარზე,სავარაუდოდ საქმე გვაქვს PTSD -სთან.
ტრავმატული მოვლენები, რომელიც ზრდის რისკს
- ემოციურად ან/და ფიზიკურად მატრავმირებელი გამოცდილებები
- სიცოცხლისთვის საშიში სიტუაციები
- ძალადობა
- ბუნებრივი კატასტროფები
- გახანგრძლივებული სტრესი
- კონფლიქტი ოჯახში ან საზოგადოებაში.
- სამსახური,რომელიც უკავშირდება სტრესულ მოვლენებს: ჯარი, სამედიცინო პერსონალი, მეხანძრე…
პტსა (PTSD) -ის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლი აქვს ადამიანის ინდივიდუალურ, სტრესის მიმართ მდგრადობასა და გენეტიკურ ფაქტორებს.
რა სიმპტომები ახასიათებს PTSD -ს?
პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის სიმპტომები შეიძლება დაიწყოს ტრავმული მოვლენიდან პირველი სამი თვის განმავლობაში. მაგრამ ზოგჯერ სიმპტომები შეიძლება გამოვლინდეს მატრავმირებელი მოვლენიდან წლების შემდეგ. სიმპტომები იწვევს დეზადაპტაციას სოციალურ და სამუშაო სიტუაციებში. ასევე გავლენას ახდენს ადამიანის უნარზე, შეასრულოს ყოველდღიური ამოცანები.
PTSD სიმპტომები იყოფა ოთხ ჯგუფად: ინტრუზიული მოგონებები, აცილება, ნეგატიური ცვლილებები აზროვნებასა და განწყობაში, ფიზიკური და ემოციური რეაქციების ცვლილებები. სიმპტომების გამოვლინებები შესაძლებელია დროთა განმავლობაში იცვლებოდეს.
ინტრუზიული მოგონებები
- ფლეშბექი ანუ ტრავმული მომენტის ხელახალი, განმეორებადი განცდა, თითქოს რეალურად მეორდება.
არასასურველი, შემაშფოთებელი მოგონებები ტრავმული მოვლენის, რომელიც გამუდმებით მეორდება.
- მწვავე ემოციური ან/და ფიზიკური რეაქცია ტრიგერზე, ანუ რაიმეზე, რაც ტრავმას ახსენებს
- ტრავმულ მოვლენასთან დაკავშირებული სიზმრები
არიდება, ანუ თავის არიდება ტრიგერებისთვის, რაც კავშირშია ან ახსენებს ტრავმას
- ტრავმაზე ფიქრის, ლაპარაკის არიდება
- ადგილების, ადამიანების, აქტივობების თავიდან არიდება
ნეგატიური ცვლილებები აზროვნებასა და განწყობაში
- საფრთხის, განგაშის, დანაშაულის, ბრაზის, სირცხვილის გამუდმებული განცდა
- გუნება-განწყობის დაქვეითება, პოზიტიური ემოციების განცდის სირთულე
- სტრესული მოვლენის, ან მისი დეტალების ნებით გახსენების სირთულე
- ჩვეული, სიამოვნების მომგვრელი აქტივობების მიმართ ინტერესის დაკარგვა
- ოჯახისგან და მეგობრებისგან განცალკევების შეგრძნება
ცვლილებები ფიზიკურ და ემოციურ რეაქციებში
- დამფრთხალი, შეშინებული
- მუდმივად საფრთხის მოლოდინი
- თვითდესტრუქციული ქცევა, მაგალითად, ჭარბად სმა ან სწრაფად მანქანის მართვა.
- ძილის დარღვევა
- კონცენტრაციის სირთულე
- ადვილად გამღიზიანებლობა, ბრაზი და აგრესიული ქმედებები
- ფიზიკური გამოხატულებები: ოფლიანობა, სწრაფი გულის ცემა, სუნთქვის გახშირება, კანკალი
დროთა განმავლობაში, PTSD სიმპტომების სიმწვავე შეიძლება განსხვავდებოდეს. მაგალითად PTSD სიმპტომებმა შესაძლებელია მეტად იჩინოს თავი, როდესაც ზოგადი სტრესული ფონი იმატებს, ან წელიწადის ის დრო ახლოვდება, როდესაც მოხდა ტრავმული მოვლენა. მაგალითად, ყოფილ ჯარისკაცს შეიძლება მანქანის ხმაურისას საბრძოლო გამოცდილება გაახსენდეს, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლმა კი ახალ ამბებში მოისმინოს მსგავსი ისტორია და გამწვავდეს ინტრუზიული მოგონებები.
პტსდ, დეპრესიასთან და შფოთვით აშილობასთან კომორბიდობით, ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული ფსიქიკური აშლილობაა.
რისკ ფაქტორები
- სხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევის თანაარსებობა. როგორიცაა შფოთვა ან დეპრესია.
- ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება
- ოჯახისა და მეგობრების სახით არასაკმარისად კარგი მხარდამჭერი სისტემა
- გენეტიკური განწყობა, ანუ ნათესავი, რომელსაც აქვს ფსიქიკური ჯანმრთელობსი პრობლემა, მათ შორის PTSD ,დეპრესია, შფოთვითი აშლილობა…
როგორ ხდება პოსტ ტრავმული სტრესული აშლილობის მკურნალობა?
პრევენცია
ტრავმული მოვლენების განცდის შემდეგ, მრავალ ადამიანს აქვს PTSD-ის მსგავსი სიმპტომები, მაგალითად, ვერ წყვეტს ფიქრს იმაზე, რაც მოხდა. შიში, შფოთვა, ბრაზი, დეპრესია და დანაშაულის გრძნობა ტრავმის შემდგომ ჩვეული რეაქციაა. მაგრამ ადამიანების უმეტესობაში ეს გამოვლინებები ნელნელა მცირდება და არ ვითარდება PTSD. დროულად დახმარების და მხარდაჭერის ძიებით ახლობლებთან, ფსიქოლოგთან ან ექიმთან, შესაძლოა სიმპტომების გამწვავების და ტრავმასთან გამკლავების არაჯანსაღი გზების(მაგალითად, ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარება) თავიდან აცილება. პირველ რიგში პრევენციულ მექანიზმად მიიჩნევა ემოციურად მატრავმირებელი მოვლენის შემდგომ ფსიქოთერაპიისთვის მიმართვა.
წამყვანი ფსიქოთერაპიული მეთოდები
-
კოგნიტივურ-ბიჰევიორალური (CBT)
ამ ტიპის თერაპია ადამიანს ეხმარება შეცვალოს საკუთარი ფიქრის მიმდინარეობა, ასევე ცნობილი როგორც კოგნიტური პატერნები. იმისათვის რომ სტრესის მიმართ მეტად მდგრადი გახდეთ, გეხმარებათ შეიმუშაოთ სტრესის მართვის უნარები, ნეგატიური ემოციების კონტროლის მექნიზმები. მოგონებებსა და ტრავმული მომენტების გადასალახად, რომლებიც გიბიძგებთ მუდმივად ხელახლა განიცადოთ წარსულში მომხდარი ნეგატიური მომენტები.
https://mentalclinic.ge/treatment-methods/psychotherapy/
-
EMDR (თვალის დესენსიტიზაციისა და რეპროცესირების მეთოდი) თერაპია.
დღესდღეობით ყველაზე ეფექტური მეთოდია პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის და პოსტტრავმული სტრესისგან გამოწვეული პრობლემების სამკურნალოდ. თერაპიისას ადამიანი თვალს ადევნებს ემოციურად შემაშფოთებელ სტიმულებს იმისთვის რომ შეძლოს საკუთარი სტრესული გამოცდილებების ხელახლა განცდა, მათი გაანალიზება და შფოთვის ხარისხის შემცირება. ეს მეთოდები მას ეხმარება უსაფრთხო გარემოში “შეხვდეს” ტრავმულ სიტუაციებსა და მოგონებებს. პროცესი მიმდინარეობს თანდათანობით, პროგნოზირებადი და კონტროლირებადი გზით.
https://mentalclinic.ge/treatment-methods/emdr/
- მედიკამენტური თერაპია
ანტიდეპრესანტები, რომელთან შეუძლიათ შეამსუბუქონ დეპრესიისა და შფოთვის სიმპტომები. მათ ასევე შეუძლიათ ძილის პრობლემების და კონცენტრაციის გაუმჯობესება.
შფოთვის საწინააღმდეგო მედიკამენტები. ამ მედიკამენტებს შეუძლიათ შეამსუბუქონ მძიმე შფოთვა და მასთან დაკავშირებული პრობლემები.
https://mentalclinic.ge/treatment-methods/medical-treatment/