ფსიქოზი

ფსიქოზი

რა არის ფსიქოზი?

ფსიქოზური ეპიზოდის დროს ირღვევა აღქმისა და აზროვნების პროცესები და ადამიანი რეალობასთან კავშირს კარგავს. ხშირად აცხადებენ, რომ მათ გარშემო რეალობა, გარემო, ხალხი შეიცვალა. ფსიქოზის ძირითადი ნიშნებია ბოდვები ანუ არარეალური რწმენები, ჰალუცინაციები, დეზორგანიზებული და საზიარო ლოგიკას მოკლებული ფიქრები და ქცევა.

ფსიქოზი მწვავე ფსიქიკური მდგომარეობაა, რომელიც საჭიროებს გადაუდებელ მკურნალობას. შესაძლებელია ჰქონდეს ერთჯერადი გარდამავალი ეპიზოდის  ან ქრონიკული მიმდინარეობის სახე.

ადამიანი იწყებს მისი არარეალური ფიქრების შესაბამისად მოქმედებას, იკეტება და იზოლირდება. ჩნდება სოციალური და პროფესიული პრობლემები, ფიზიკური და ემოციური სირთულეები. ხშირად ვლინდება იმპულსური ქცევები, აგრესია, თვითდაზიანებები ან სუიციდური აზრები, რომლებიც გამოწვეულია ბოდვითი აზრებითა და ჰალუცინაციებით.

 

როგორია ფსიქოზის ნიშნები და სიმტპომები?

ფსიქოზის ნიშნებია:

 აღქმის პათოლოგიები:

• ჰალუცინაციები

სმენითი, მხედველობითი, ყნოსვითი, ტაქტილური ანუ ადამიანს ესმის, ხედავს, გრძნობს სუნს ან შეიგრძნობს იმას, რაც რეალურად არ არსებობს.

მაგალითად, ესმის ხმა, რომელიც მითითებებს აძლევს ან დასცინის და აკრიტიკებს

•  ილუზიები

ილუზია, აღქმის დარღვევაა, რომლის დროსაც რეალური მოვლენები და საგნები აღიქმება შეცვლილად, დამახინჯებულად.

მაგალითად ვერბალური ილუზია, როდესაც ადამიანს გარშემომყოფების დიალოგში ესმის საუბარი მის შესახებ, დამანკნინებელი, დამცინავი.

აზროვნების პათოლოგიები:

• ბოდვა ან ბოდვითი აზრები

არარეალური აზრები, არგუმენტებისა და ფაქტების მიუხედავად ურყევი, ანუ ვერ ხერხდება ადამიანის გადარწმუნება. მაგალითად, რწმენა, რომ ტელევიზორიდან მას უგზავნიან სიგნალებს, ან რომ სხვა ცდილობს მას ზიანი მიაყენოს.

• დეზორგანიზებული ფიქრები

ადამიანის ფიქრები ხდება არა თანმიმდევრული, ხშირად მათ შორის არ არის ლოგიკური ბმა. შეიძლება მოიცავდეს მეტყველებას, რომელიც შეუსაბამოა სიტუაციისთვის და ძნელია შინაარსის გამოტანა.

• ემოციური ფაქტორები

ემოციური რეაქციების დრამატული ცვლილება ან ემოციების დაქვეითება, არარსებობა. გუნებ-განწყობის დაქვეითება, შფოთვა, დაძაბულობა, დაბნეულობა.

• ქცევა. ქცევები, რომლებიც არ შეესაბამება სიტუაციას ან გარემოს.
•     ძილის დარღვევა. წყვეტილი, ხანმოკლე ძილი.
•     სოციალური დეზადაპტაცია, იზოლირება

 

ფსიქოზური ეპიზოდი სამ ეტაპად შეგვიძლია განვიხილოთ.

თითოეულ ადამიანში ეტაპები განსხვავებულია ხანგრძლივობით და გამოვლინებოთ.

ფსიქოზი შესაძლებელია დაიწყოს მწვავედ, მაგრამ უმეტესად აქვს პროდრომული პერიოდი და იწყება თანდათანობითი ცვლილებებით, აზროვნებასა და გარემოს აღქმაში. შეიძლება შეამჩნიოთ:

• სირთულეები სამუშაოსა ან სასწავლებელში 
• უსიამოვნო აზრები და კონცენტრაციის სირთულე
• სხვების მიამრთ ეჭვიანობა, უნდობლობა, უხერხულობა
• თავის მოვლისა და ჰიგიენის სირთულე
• იზოლაცია, ჩაკეტვა
• გაძლიერებული ემოციური აფექტი ან პირიქით ემოციების გაქრობა
• ძილის პრობლემები
• შფოთვა, დაბნეულობა
• კონცენტრაციის და მოტივაციის დაკარგვა

მწვავე ეტაპი

ამ ეტაპზე ჩნდება ფსიქოზისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები, როგორებიცაა:

• დაბნეულობა
• ბოდვები
• ჰალუცინაციები
• ქცევის ცვლილებები, რაც დროთა განმავლობაში ხდება შესამჩნევი გარშემომყოფებისთვის

აღდგენის/მკურნალობის ეტაპი 

მიუხედავად იმისა, რომ მკურნალობის პროცესში ზოგიერთი სიმპტომი შესაძლოა ხანგრძლივი დროით დარჩეს, მედიკამენტები და ფსიქოთერაპია, საშუალებას აძლევს ადამიანს დაუბრუნდეს ჩვეულ ყოველდღიურ რუტინას. ფსიქოზური სიმტპომების მენეჯმენტი და შემცირება შესაძლებელია შესაბამისი მკურნალობის შემთხვევაში. შესაძლოა, ფსიქოზური ეპიზოდი მეორედ აღარ განმეორდეს.

ბოდვითი იდეეები შინაარსის მიხედვით შეგვიძლია დავყოთ შემდეგნაირად:

•     დევნის. როდესაც პიროვნებას ჰგონია, რომ დევნიან გარშემომყოფები, ორგანიზაციები, მთავრობა თუ ძალოვანი სტრუქტურები, რომ მას ავნონ, დააზიანონ, შეულახონ რეპუტაცია…
•     დამოკიდებულების. როდესაც მოვლენებს, ქმედებებს, ჟესტიკულაციებს აკუთვნებენ პირადად საკუთარ თავს. მაგალითად თითქოს სიგნალს აძლევენ, მასზეა საუბარი ტელევიზიაში, სტატიაში, გარშემომყოფების დიალოგში. ან თავად მას ატყობინებს, ან სხვებს მასზე რაიმეს.
• განდიდების. როდესაც გაზვიადებული წარმოდგენა ექმნებათ საკუთარ შესაძლებლობებზე. მაგალითად ფიქრობს, რომ აქვს განსაკუთრებული უნარები-ტელეპატია, წინასწარმეტყველობა, სიმდიდრე, ნიჭი…
• ნიჰილისტური. სრული უიმედობა, მაგალითად, დარწმუნებულია, რომ მსოფლიო ნადგურდება და ყველაფერს აზრი აქვს დაკარგული
• იპოქონდრიული. ავად ყოფნის ან რაიმე კონკრეტული დაავადების ქონის აზრი, ყოველგვარი საწინააღმდეგო სამედიცინო მტკიცებულების მიუხედავად
•     რელიგიური. ამ შემთხვევაში შინაარსი ძლიერ ცვალებადია. შესაძლებელია ადამიანს ჰქონდეს ცოდვიანობის განცდა ან თავს აღიქვამდეს მესიად.
•     ეჭვიანობის. ძირითადად ცოლ-ქმრული, მაგალითად, მტკიცებულებების მიუხედავად აქვს ღალატის აზრი.
•     სიყვარულის.  მაგალითად, რომ ის უყვარს ადამიანს რომელიც მისთვის მიუწვდომელია, ხშირად არც კი იცნობს.
•     ზემოქმედების. ფიქრობენ რომ მათი ქმედებები, იმპულსები, აზრები გარედან იმართება
•     აზრების მიკუთვნებულობა-აზრების ჩანერგვისა და წართმევის ფენომენი. თითქოს გარეშე ძალის მიერ ხდება ტელეპატიით, ტექნოლოგიებით ან სხვა გზებით.

 

აქვს თუ არა ფსიქოზს გამომწვევი მიზეზი?

ეგზოგენური ფსიქოზისას, გარეგანი ფაქტორები შესაძლებელია გახდეს ფსიქოზური ეპიზოდის რისკ ფაქტორი :

• სომატური ანუ ფიზიკური დაავადებები.

თავის ტვინის დაზიანება, ინსულტი, პარკინსონი, ალცჰაიმერი, დემენცია, ჰიპოგლიკემია, სიფილისი, მალარია…

•     ნარკოტიკები. ფსიქოაქტიური,  ფსიქოდელური ნივთიერებები, მარიხუანა…
•     ალკოჰოლი
•     სხვადასხვა მომწამლავი ნივთიერებებით ინტოქსიკაცია
•   ინფექციები
• სტრესი და ტრავმა, ფიზიკური ან/და ფსიქიკური. ძლიერი ფსიქოლოგიური ზეწოლა ან ტრავმული მოვლენები.

ენდოგენური ფსიქოზის,  ზუსტი გამომწვევი ფაქტორები ჯერჯერობით მედიცინისთვის უცნობია. კვლევები გვიჩვენებს, რომ ის განპირობებულია გენეტიკური წინასწარგანწყობით და  შინაგანი ნეირობიოლოგიური ბალანსების რღვევით.  

• ფსიქიკური დაავადებები. შიზოფრენია, ბიპოლარული აშლილობა, შიზოაფექტური აშლილობა, მძიმე დეპრესია, პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა…

 

როდის მივმართოთ სპეციალისტს?

თუ შეამჩნევთ, რომ თქვენი ახლობელი ადამიანი ჩაიკეტა, იზოლირდა, დაძაბულია, ეშინია ან გაუჩნდა ეჭვები და არარეალური აზრები სასწრაფოდ მიმართეთ სპეციალისტს. ფსიქოზური მდგომარეობა მკურნალობის გარეშე არ უმჯობესდება, დროთა განმავლობაში მწვავდება და შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას ადამიანის სიცოცხლეს. არსებობს შესაბამისი მკურნალობა, რომლის დახმარებითაც შესაძლებელია ფსიქოზურ სიმპტომებთან გამკლავება.

 

ფსიქოზის მკურნალობა და მისი ხანგრძლივობა

ფსიქოზის მკურნალობა ყოველთვის მოიცავს მედიკამენტურ მკურნალობას, თუმცა მათი შერჩევა და დოზირება ინდივიდუალურია და დამოკიდებულია ფსიქოზის სიმძიმეზე, თანმდევ სიმპტომებზე და პაციენტის ზოგად მდგომარეობაზე.

 

ზოგადად, მკურნალობა მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:

მედიკამენტური მკურნალობა ანტიფსიქოზური პრეპარატებით. ეს არის  ძირითადი სამკურნალო მედიკამენტები, რომლებიც ამცირებს ბოდვებს, ჰალუცინაციებს და დაბნეულობას. ხშირად გამოყენებული მედიკამენტებია: რისპერიდონი (Risperidone) , ოლანზაპინი (Olanzapine),  ქვეტიაპინი(Quetiapine), ჰალოპერიდოლი (Haloperidol)…

ეფექტის გამოვლინება ასევე ინდივიდუალურია, საშუალოდ რამდენიმე კვირას საჭიროებს.

დამატებითი მედიკამენტები: შფოთვის, დეპრესიის ან სხვა თანმხლები მდგომარეობების და სიმპტომების სამკურნალოდ, თუ ეს  თან ახლავს ფსიქოზს.

მკურნალობის ხანგრძლივობა პირველი ეპიზოდისას: სიმპტომების შემცირებისთვის, ჩვეულებრივ, საჭიროა 6–12 თვე ან მეტი.

ქრონიკული ფსიქოზი: ხანგრძლივი მკურნალობა, ზოგჯერ მთელი ცხოვრების განმავლობაში, განსაკუთრებით შიზოფრენიის ან ბიპოლარული აშლილობის შემთხვევაში.

რემისია: მკურნალობის შემდეგ, თუ პაციენტი იღებს სწორ დახმარებას და მიჰყვება ექიმის რეკომენდაციებს შესაძლებელია გრძელვადიანი რემისია, ანუ სიმპტომების მინიმუმამდე შემცირება ან გაქრობა და სტაბილურობის შენარჩუნება.

როდის იწყება გაუმჯობესება?

მწვავე სიმპტომები საშუალოდ 2–4 კვირაში მცირდება, მაგრამ გაუმჯობესება უფრო დიდხანს გრძელდება. დროულად მკურნალობის დაწყება კეთილსაიმედო პროგნოზის საწინდარია.

ფსიქოთერაპია როგორც მკურნალობის ნაწილი, ფსიქოზის დროს ერთვება მაშინ, როდესაც პაციენტის მდგომარეობა ნაწილობრივ სტაბილიზდება და მწვავე სიმპტომები (ბოდვები, ჰალუცინაციები, ძლიერი დაბნეულობა) კონტროლს ექვემდებარება მედიკამენტური მკურნალობის დახმარებით. ფსიქოთერაპია გამოიყენება ბოდვების, ჰალუცინაციებისა და ტრავმული გამოცდილების გადასამუშავებლად, რაც მოითხოვს პაციენტის ზოგადი კოგნიტიური მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

კოგნიტურ-ბიჰევიორალური თერაპია (CBT): ეხმარება პაციენტს გამოავლინოს ბოდვითი აზრები და დაიბრუნოს კრიტიკული აზროვნება მათ მიმართ.

მხარდამჭერი თერაპია: ემოციური მხარდაჭერა და სტრესის მართვის უნარების განვითარება.

ჰოსპიტალიზაცია (მძიმე შემთხვევებში) 

საჭირო ხდება, როდესაც ფსიქოზის სიმპტომები თავად პაციენტს ან სხვებს საფრთხეს უქმნის, ვერ ხერხდება ადამიანის მკურნალობაზე დათანხმება ან ვლინდება აგრესიული ქმედებები. ჰოსპიტალიზაცია უზრუნველყოფს ინტენსიურ მეთვალყურეობას და მისი ემოციური მდგომარეობის სტაბილიზაციას. https://mentalclinic.ge/services/day-clinic/

რეციდივის პრევენცია

ცხოვრების წესის რეგულირება. ექიმის დანიშნულებისა და რეკომენდაციების ზედმიწევნით შესრულება. რეგულარული ძილი, ჯანსაღი კვება და სტრესის მართვა. ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების აღკვეთა.