პიროვნული აშლილობები
ენერგიულობა, ემპათიურობა, სხვა ადამიანებთან კომუნიკაციის უნარები, იმპულსურობა, თავდაჯერებულობა… და სხვა ხასიათობრივი თვისებების კომბინაცია ქმნის უნიკალურ ინდივიდს. პიროვნული თვისებები გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ აღიქვამს და ურთიერთობს გარემოსთან იგი.
წესით, ხასიათი საშუალებას უნდა აძლევდეს ადამიანს ადაპტირდეს მუდმივად ცვალებად გარემოსთან, ჩამოაყალიბოს ჯანსაღი ურთიერთობები და სტრესთან გამკლავების მექანიზმები. თუ ადამიანს აქვს ხასიათობრივი სტრუქტურა, რომელიც ნაკლებად მოქნილია, გამკლავებისა და დაცვის მექანიზმები არის არაჯანსაღი, ამ შემთხვევაში სჯობს მიმართოთ სპეციალისტს. მაგალითად, თუ პიროვნებას აქვს ბრაზისა და ემოციების კონტროლის პრობლემა, სტრესს უმკლავდება ალკოჰოლითა და ნარკოტიკებით, უჭირს ადამიანების ნდობა ან ურთიერთობა…
საერთო ნიშანი პიროვნული აშლილობებისთვის არის ადაპტაციის სირთულე, ემოციური არასტაბილურობა და სტრესის მიმართ მოწყვლადობა. აქედან გამომდინარე მომატებულია სხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების რისკი. ხშირია დეპრესია, შფოთვითი აშლილობები, ალკოჰოლსა და ნივთიერებებზე დამოკიდებულებები, თვითდაზიანებები და სხა. საჭიროებისამებრ შერჩეული მედიკამენტური თერაპია უზრუნველყოფს გამოვლენილი სიმპტომების მართვას.
როგორ ხდება პიროვნული აშლილობის დიაგნოსტირება?
პიროვნული აშლილობის მქონე ინდივიდებს ურთულდებათ ინტეგრირება გარემოში. აქვთ თვითდესქტრუქციული ქცევები, გარემოსა და ემოციებთან გამკლავების სირთულეები, ფსიქოლოგიური დაცვითი მექანიზმების არაჯანსაღი გზები. უმეტესად, საჭირო მკურნალობის გარეშე, მათ მთელი ცხოვრების მანძილზე აქვთ ურთიერთობის, ადაპტაციის, დამოკიდებულების, ბრაზის მართვისა თუ სხვა სირთულეები.
კვლევები გვიჩვენებს, რომ პიროვნული აშლილობების მქონე ადამიანები მეტად მოწყვლადები არიან დეპრესიის, შფოთვითი აშლილობების, დამოკიდებულებების და სხვა მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებისადმი. დიაგნოსტირება ძირითადად ხდება მეორადად გამოვლენილი ფსიქოემოციური სირთულეებისას.
საერთაშორისო დაავადებების კლასიფიკაციაზე დაყრდნობით გამოვყოფთ შემდეგ პიროვნულ აშლილობებსა და მათ კრიტერიუმებს:
A კლასტერი: უცნაური ან ექსცენტრული ქცევა
ამ ტიპის აშლილობებს ახასიათებს უჩვეულო, დისფუნქციორი აზროვნების პატენრები ან ქცევები, რაც ადამიანს დისტანციურად ან ეჭვიანად წარმოაჩენს.
პარანოიდული პიროვნული აშლილობის ( PPD )მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- ეჭვიანობა: მუდმივად სიღრმისეულად იკვლევს საკითხს, რომ არ მოტყუვდეს, არ გამორჩეს ჭეშმარიტება.
- სენსიტიურობა: გულჩათხრობილი, ადვილად სწყინს, რადგან სხვის ქცევას განსაკუთრებულად პერსონალურად იღებს, ცივად ან უხეშად აღიქვამს
- უნდობლობა: ეჭვი ეპარება ადამიანების ერთგულებაში, გულწრფელობაში, განზრახვებში
- საკუთარი თავის მნიშვნელოვნად განცდა: ყველაფერი თითქოს მათკენ არის მიმართული, განსაკუთრებით ნეგატიური შინაარსის მოვლენები
- წყენის გულში ჩადება
შიზოიდური პიროვნული აშლილობის ( SPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- ემოციური სიცივე
- ინდიფერენტულობა
- იზოლირების სურვილი
- სიამოვნების მიღების სირთულე
- იუმორის აღქმის სირთულე
- მიდრეკილები ფანტაზიებისკენ
- სოციალურ ურთიერთობებზე მეტად ინტელექტუალური საკითხების ინტერესი
შიზოტიპური პიროვნული აშლილობის ( STPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- უცნაური ან „მაგიური“ აზროვნება
მაგალითად, განსაკუთრებული ძალების რწმენა, ზოდიაქოთი გადაჭარბებული გატაცება…
- ახლო ურთიერთობების დამყარების სირთულე
- უჩვეულო აფექტური რეაქციები
- სიხისტე
- უცნაური სოციალური ქცევა
- ექსცენტრული ქცევა
- მაღალი შფოთვა
- უჩვეულო ფრაზები, მეტყველება, საუბრის მანერა და ქცევა
B კლასტერი: დრამატული ან ემოციური ქცევა
ამ ჯგუფში შედის აშლილობები, რომლებიც მოიცავს მუდმივ დისფუნქციურ დრამატულ ქცევებს, გადაზედმეტებულ ემოციურობას, იმპულსურობას, ყურადღების განსაკუთრებულ საჭიროებას.
მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობის ( ბორდერლაინ BPD ) ანუ ემოციურად არასტაბილური პიროვნული აშლილობის მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- დარღვეული იდენტობა, ბუნდოვანი მე-ს ხატი
- არასტაბილური ურთიერთობები ინტენსიური საწყისით, უკიდურესი დადებითი პოლუსიდან უკიდურეს უარესობაში გადავარდნა
- ადამიანი მათთვის ან ძალიან კარგია ან ძალიან ცუდი
- მოვლენებს და გარემოს აფასებენ შავ-თეთრად
- მუდმივი მიტოვების შიში, ძალისხმევა, რომ არ გახდეს მიტოვებული
- განმეორებითი თვითდამაზიანებელი ქცევები
- სიცარიელის განცდა
- იმპულსური ქცევა
- ბრაზის კონტროლის სირთულე, კონფლიქტურობა (შეუკავებლობა, შემდგომ სინანული)
- აფექტური რეაქციები(ემოციების მართვის სირთულე)
- მიზნის დასახვის, მიღწევის სირთულე (ურთულდება აღებული კურსის შენარჩუნება)
- იმპულსური და საფრთხის შემცველი განმეორებადი ქცევა
- დამოკიდებულებებისკენ მაღალი წინასწარგანწყობა
ისტერიული პიროვნული აშლილობის ( HPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- თვითდრამატიზაცია
- გამუდმებით ყურადღების ცენტრში ყოფნის მოთხოვნილება
- გარშემომყოფების მომხიბლავი ქცევა
- გარეგნობაზე გადაზედმეტებული ზრუნვა
- ურთიერთობების აღქმა ინტიმურ ელფერში
- ეგოცენტრულობა
- მანიპულაციური ქცევა
ნარცისული პიროვნული აშლილობის ( NPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- სხვების მიმართ ემპათიის ნაკლებობა
- გადაჭარბებული აღიარებისა და პატივისცემის მოთხოვნა
- კრიტიკის მიღების სირთულე
- სხვების ექსპლუატაციის სურვილი
- პიროვნების გრანდიოზულობის განცდა
- ფანტაზიები საკუთარი წარმატებისა და ძალაუფლების შესახებ
- განსაკუთრებულობის შეგრძნება
- სხვებისგან საკუთარი განსაკუთრებულობის აღიარების მოთხოვნილება
- უპირატესობის განცდა, პრივილეგიებით სარგებლობის სურვილი, მოთხოვნილება, რომ უსრულებდნენ სურვილებს
- სხვების ექპლუატაციის სურვილი
- რწმენა, რომ სხვებს მისი შურთ
- ქედმაღლობა
ანტისოციალური პიროვნული აშლილობის ( ASPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- ემპათიის უნარის არ ქონა
- არ ახასიათებს დანაშაულის და სინანულის განცდა
- პასუხისმგებლობის აღების სირთულე
- იმპულსურობა
- ადვილად გამღიზიანებლობა, მრისხანება
- მანიპულაციური ქცევა
- დამოკიდებულებებისკენ წინასწარგანწყობა
C კლასტერი: ხასიათდება შფოთვითა და შიშით, რაც ხშირად იწვევს თავის არიდებას ან გადაჭარბებული კონტროლის მოთხოვნილებას
ობსესიურ-კომპულსიური პიროვნული აშლილობის ( OCPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- დეტალებისა და წესების გადამეტებული დაკვირვება, დაცვა
- დამამუხრუჭებელი პერფექციონიზმი
- სკრუპულოზურობა, კეთილსინდისიერება
- პროდუქტიულობის შეგრძნების მოთხოვნილება
- სიხისტე, სიჯიუტე
- სურვილი სხვებიც ემორჩილებოდნენ მის წესებს
- სოციალური ნორმებისთვის დიდი მნიშვნელობის მინიჭება
- ზედმეტი სიფრთხილე, ორჭოფობა
- ახალ სიტუაციებთან შეგუების სირთულე
- ძველი ნივთების გადაგდების სირთულე
- ზემოთ ჩამოთვლილი კრიტერიუმების შესრულების შეფერხებისას მაღალი შფოთვა
ამრიდებლური ( Avoidant AVPD ) პიროვნული აშლილობის მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია:
- უკიდურესი მგრძნობელობა კრიტიკის ან უარყოფის მიმართ
- თავის არიდება ურთიერთობებში შესვლისგან, მიუხედავად სურვილის ქონისა. მაგალითად, ხშირად მიუღებლობის, განსჯის შიშის გამო
- მუდმივი დაძაბულობის განცდა
- არასრულყოფილების განცდა
- უარყოფის შიში
- რისკების არიდება
- შებოჭილობა ურთიერთობებში (შერცხვენის, დაცინვის შიშით)
დამოკიდებული პიროვნული აშლილობის ( DPD ) მქონე პირებისთვის დამახასიათებელია :
- გადაწყვეტილებების მიღების სირთულე სხვისი ნებართვის გარეშე
- მარტო ყოფნის ან მიტოვების შიში
- მხარდაჭერისთვის სხვებზე გადაჭარბებული დამოკიდებულება
როდის მივმართოთ სპეციალისტს?
თუ თქვენ გაქვთ რომელიმე პიროვნული აშლილობის სიმპტომები მიმართეთ ექიმს. არა დიაგნოსტირებული პიროვნული აშლილობა ზღუდავს ადამიანს და მის ცხოვრებას მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს. ადაპტაციის სირთულე ისახება ცხოვრების ყველა ასპექტზე ურთიერთობებზე, შრომისუნარზე, ემოციურ მდგომარეობაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ პიროვნული აშილობის განკურნება არ ხდება, სათანადო მკურნალობით შესაძლებელია ცხოვრების ხარისხის მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება, დისფუნქციური ფიქრებისა და ქცევების იდენტიფიცირება და ჯანსაღით ჩანაცვლება.
პიროვნული აშლილობის მქონე ადამიანი მეტად მოწყვლადია სხვა მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებისადმი, რადგან მისი ხასიათობრივი სტრუქტურა, რომელიც გარემოსთან ადაპტაციის სირთულეს ქმნის, მეტად სენსიტიურია და ნაკლებად მდგრადი სტრესისადმი.
როგორია პიროვნული აშლილობის მკურნალობა?
მკურნალობა ძირითადად მოიცავს ფსიქოთერაპიას, რომელიც აუცილებელია პიროვნების ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებისთვის, ემოციური რეგულაციისთვის, ადაპტაციური ფუნქციებისა თუ სხვა საჭირო უნარების ჩამოყალიბებისთვის. სიმპტომებისა და მდგომარეობის შეფასების საფუძველზე სპეციალისტმა შესაძლებელია გასცეს მედიკამენტური მკურნალობის რეკომენდაცია.
ფსიქოთერაპია მიზნად ისახავს გარემოსთან ადაპტაციის სირთულეების შემსუბუქებას და ცხოვრების ხარისხის ამაღლებას. თერაპიული პროცესი მნიშვნელოვანია არაჯანსაღი აზროვნების იდენტიფიცირებისა და ჯანსაღი მიდგომების განვითარებისთვის.
- კოგნიტიურ-ქცევითი თერაპია (CBT)- ფოკუსირდება ნეგატიური პატერნის ფიქრებისა და ქცევების იდენტიფიკაციასა და კორექტირებაზე. https://mentalclinic.ge/treatment-methods/psychotherapy/
- დიალექტიკური ქცევითი თერაპია (DBT)-მიზნად ისახავს ემოციების რეგულაციის, სტრესის მართვის და ურთიერთობებში ეფექტური კომუნიკაციის უნარების განვითარებას.
- ჯგუფური თერაპია- პაციენტებს აძლევს შესაძლებლობას გააზიარონ გამოცდილებები და მიიღონ მხარდაჭერა. ეფექტურია სოციოლური უნარ-ჩვევების გაუმჯობესებისთვის, რადგან დეპრესის ერთ-ერთი ნიშანი იზოლაცია და ჩაკეტილობაა. https://mentalclinic.ge/treatment-methods/group-therapy/