რა არის ობსესიურ კომპულსური აშლილობა (OCD) ?
ობსესიურ კომპულსური აშლილობა (OCD) ხასიათდება ობსესიებით, ანუ ცნობიერებაში ნების საწინააღმდეგოდ შემოჭრილი, არასასურველი, განმეორებადი აკვიატებული ფიქრებით. ობსესიურ აზრებს თანსდევს შფოთვა, რომლის დასაკომპენსირებლად პიროვნება ასრულებს კომპულსიებს, ანუ განმეორებად, სტერეოტიპულ, რიტუალურ ქცევებს. ეს სიმპტომები ცხოვრების ხარისხის მნიშვნელოვან გაუარესებას იწვევს. პიროვნება ცდილობს აკვიატებულ ფიქრებს და კომპულსიურ ქცევებს წინააღმდეგობა გაუწიოს, თუმცა ვერ ახერხებს, მცდელობა კი დაკავშირებულია შფოთვის მატებასთან.
ობსესიური აზრები ხშირად ნეგატიური შინაარსისაა თანსდევს შფოთვა, შიში, სირცხვილი, დანაშაულის შეგრძნება. ამ დროს ადამიანებს უჭირთ გაიგონ თუ რატომ ვერ აღწევენ თავს ამა თუ იმ ფიქრს ანუ ობსესიას. რიტუალური ქცევა კი დამღლელი, შემაწუხებელი, აბსურდული და გარდაუვალია. კომპპულსიას ანუ რიტუალურ ქცევას ადამიანები არ ასრულებენ სიამოვნების მისაღებად არამედ იგი არის შფოთვისა და ემოციურ მდგომარეობაზე კონტროლის მცდელობის მექანიზმი. ობსესიებისა და კომპულსიების თანაფარდობა, შინაარსი, სიხშირე, აღმოცენების ასაკი ინდივიდუალურ ფაქტორებს ეყრდნობა. ოკა-ს ხშირად თან ახლავს პერფექციონიზმი, მაქსიმალიზმი, გადაჭარბებული პასუხისმგებლობის, დაქვეითებული თავდაჯერებულობის ხასიატობრივი ნიშნები.
ობსესიურ კომპულსური აშლილობა (OCD) სხვადასხვა მონაცემებით მსოფლიო პოპულაციის 2-4%-ს აღენიშნება, თუმცა ეს მონაცემი disorder/ https://mentalclinic.ge/projects/obsessive-compulsive-personality-disorder/
რა არის OCD-ის ძირითადი სიმპტომები?
-
ობსესიური (აკვიატებული) ფიქრები/ხატები
ბრძოლა გონების შიგნით
ობსესიები ვლინდება, როგორც აკვიატებული სიტყვები, ფიქრები, იდეები ან ხატოვანი წარმოდგენები. პიროვნება აღიქვამს მათ, როგორც მისთვის შეუსაბამო, აბსურდულ, უაზრო ფიქრებს. ცნობიერებაში ნაძალადევად, გამუდმებით იჭრება და იწვევს შფოთვას, დაძაბულობას, დისკომფორტს. ადამიანი ცდილობს შინაგანად შეეწინააღმდეგოს, მაგრამ ვერ ახერხებს, არ შეუძლია გააკონტროლოს ფიქრის ხანგრძლივობა და შეწყვიტოს აღნიშნული ფიქრი. ჩნდება ფიქრებზე კონტროლის დაკარგვის განცდა. აკვიატებული ფიქრების და ხატების შინაარსი შიშის, შფოთვის, სირცხვილის და დანაშაულის შეგრძნების გამომწვევია. ობსესიის შინაარსიდან, ინტენსივობიდან ან მისი ხანგრძლივობიდან გამომდინარე სხვადასხვაა მისი ნეგატიური ზეგავლენა ადამიანზე და მისგან გამოწვეული შფოთვის ხარისხიც.
-
კომპულსია
ქცევითი რიტუალები, რომლებიც გაკონტროლებს
კომპულსია არის განმეორებადი ფიზიკური ან მენტალური ქცევა კონკრეტული თანმიმდევრობით და რაოდენობით, რომელიც ხორციელდება ობსესიების და მათგან გამოწვეული შფოთვის, დისკომფორტის შესამცირებლად. ადამიანი აცნობიერებს რიტუალის აბსურდულობას, თუმცა რიტუალის შესრულებას აუცილებლობის, იძულების განცდა აქვს. შეწინააღმდეგების მცდელობისას, პიროვნებას ეუფლება კონტროლის კარგვის განცდა, ძლიერი შფოთვა, პანიკა.
- დღის განმავლობაში დროის დიდი ნაწილის დათმობა ობსესიებისა და კომპულსიებისთვის
- დაქვეითებული გუნებ-განწყობა
- შფოთვა, შფოთვის ფიზიკური გამოხატულებები
- ძილის დარღვევა
- სოციალური იზოლაცია
- შრომისუნარიანობის დაქვეითება
ყველაზე ხშირად როგორი ტიპის კომპულსიები გვხვდება ობსესიურ კომპულსიური აშლილობისას?
- ხელების ან სხეულის ხშირი ბანა, გასუფთავება
მაგალითად, დაბინძურების შიშის გამო, ხელის სააათობით ბანა, კონკრეტული რაოდენობით გასაპვნით, რაიმე ზედაპირზე შეხების, ხელის ჩამორთმევის ან საზოგადო ტრანსპორტში მგზავრობის შემდეგ.
- დასუფთავება
მაგალითად, ადამიანს სისუფთავეში და შესრულებულ საქმეში დარწმუნება ურთულდება და მრავალჯერ რეცხავს, მდუღრავს ჭურჭელს.
- გადამოწმება
მაგალითად, სახლის კარის დასაკეტად მრავალჯერ მიბრუნება, რამდენჯერმე გადამოწმება, შესრულებაში დარწმუნების სირთულე. შესაძლებელია კომპულსია იმდენად ძლიერი იყოს, რომ პიროვნებას ფოტომტკიცებულების მიუხედავად მაინც დაუძლეველი სურვილი ჰქონდეს გადამოწმების.
- თვლა, სიმეტრია
მაგალითად, დათვლა ნივთების, მოქმედებების, ნაბიჯების, კიბეების, ერთი ფერის ნივთების… გარკვეული სიმეტრიის დაცვა ნივთების დალაგებისას, ნაბიჯების გადადგმისას თუ სხვა, შეგრძნებისთვის, რომ “ყველაფერი არის სწორად”.
- მიმდევრობის მკაცრი დაცვა
მაგალითად, ზედმიწევნით,ზუსტი თანმიმდევრობით უნდა შეასრულოს მოქმედებები თავის მოწესრიგებისას, სახლიდან გასვლისას.
- ლოცვის, ფრაზის, ციფრის ან სიტყვის გამეორება გონებაში
კომპულსიას ადამიანები არ ასრულებენ სიამოვნების მისაღებად. იგი არის შფოთვისა და ემოციურ მდგომარეობაზე კონტროლის მცდელობის მექანიზმი. ხშირად, კომპულსიური რიტუალის შესრულებას საათები ეთმობა, რადგან ზუსტი მიმდევრობა ირღვევა ან პიროვნებას ეუფლება განცდა, რომ არასაკმარისად კარგად შეასრულა და იწყებს რიტუალის თავიდან შესრულებას.
ხშირად გამოვლენილი ობსესიური აზრების შინაარსი:
ობსესია შეიძლება იყო ნებისმიერი შინაარსის, თუმცა არსებობს გარკვეულიში შინაარსები რომლებიც უფრო ხშირად გვხვდება.
- დაბინძურების და სისუფთავის
მაგალითად: ფიქრი, რომ საგნების, სხვა ადამიანების, ცხოველების შეხებით, საერთო ჰაერის ჩასუნთქვით… თავად დაბინძურდება, დაავადდება
- დაურწმუნებლობა ყოველდღიურ რუტინულ საქმიანობაში
მაგალითად: ჩაკეტა თუ არა კარი, გამორთო თუ არა გაზქურა…
- სხვების ან საკუთარი თავის დაზიანების ფიქრები ან წარმოდგენები, რაც სავსებით ამორალური და მიუღებელია პიროვნებისთვის.
- ფიქრი, რომ სოციალურ წრეში მოიქცევა შეუსაბამოდ,მიუღებლად, დაკარგავს კონტროლს
მაგალითად: რაიმე შეუფერებელს ან უხერხულს იტყვის, გააკეთებს.
- ინდივიდისთვის სირცხვილის მომგვრელი და შეუსაბამო შინაარსის სექსუალური და რელიგიური წარმოდგენები
- ცუდად გახდომაზე ფიქრი, იპოქონდრიული აკვიატებული აზრები
- ნეგატიური მოლოდინის აზრები, რომ რაიმე ცუდი მოხდება
მაგალითად: შეიძლება ეხებოდეს მისს ან მისი ახლობელი დამიანების ჯანმრთელობას
მაგალითად: ინდივიდი ვერ იშორებს აზრს, რომ მის ახლობელს შესაძლებელია რაიმე დაუშავდეს
- გადაჭარბებული ცრურწმენები
მაგალითად კონკრეტულ ადგილას ფეხის დაბიჯებით, საკუთარ ოჯახს დააზიანებს
- ობსესიური ეჭვი: კანონებისა ან მორალური ღერძის დარღვევის შიშით, ინდივიდი მოცულია ეჭვებით საკუთარ ქცევებსა და წარმოთქმულ სიტყვებზე, მაგ. ფიქრობს ხომ არ თქვა რაიმე მცდარი, ხომ არ მოიქცა შეუსაბამოდ…
- ხატები, ანტისოციალური ქცევის მიმართ ლტოლვა, რომელსაც პიროვნებისთვის უხამსი, სამარცხვინო, შიშის მომგვრელი ხასიათი აქვს
- ხატები, წარმოდგენები როგორ აყენებ ფიზიკურ ან სხვა სახის ზიანს ადამიანებს
- უნებლიე სექსუალური ხატები
თანმხლები სიმპტომები:
- ობსესიები და/ან კომპულსიები
- დროის დიდი ნაწილის დათმობა ობსესიებისა და კომპულსიებისთვის
- სოციალური უნარჩვევებისა და შრომისუნარიანობის დაქვეითება
- შფოთვა
- ძილის დარღვევა
- დაქვეითებული გუნებ-განწყობა
- გამღიზიანებლობა
გენეტიკური და სოციალური ფაქტორები OCD-ში
მიუხედავად იმისა, რომ გენეტიკა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს OCD-ის განვითარებაში, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ სოციალური და გარემო ფაქტორები ასევე მოქმედებენ აშლილობის წარმოშობასა და სიმწვავეზე.
ობსესიებისა და კომპულსიების აღმოცენების ასაკი, თანაფარდობა, შინაარსი, სიხშირე ინდივიდუალურ ფაქტორებს ეყრდნობა.
როდის მივმართოთ ექიმს?
ეს ფსიქიკური დაავადება ხშირად საზოგადოების მიერ ინტერპრეტირებულია, როგორც პერფექციონიზმის ან გადაზედმეტებული სისუფთავისა და წესრიგის მოთხოვნილება, თუმცა ობსესიურ კომპულსიური აშლილობა ბევრად კომპლექსური და რთული მდგომარეობაა.
ობსესიური აზრები არ არის უბრალოდ გადაჭარბებული შფოთვა თქვენს ცხოვრებაში არსებულ რეალურ საკითხებზე. თუ თქვენი აკვიატებები და კომპულსიები გავლენას ახდენს თქვენი ყოველდღიური ცხოვრების ხარისხზე, მიმართეთ ექიმს.
მკურნალობა
ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობის გამოვლინება მრავალფეროვანია. ის ახდენს სხვადასხვა რეგისტრის ზეგავლენას ემოციურ სტაბილურობაზე და ცხოვრების ხარისხზე. რეკომენდირებულია, ექიმის მიერ ინდივიდუალური შეფასების საფუძველზე მკურნალობის გეგმის შედგენა, რომელიც მოიცავს როგორც ფსიქოთერაპიულ ასევე მედიკამენტურ თერაპიას.
წამყვანი ფსიქოთერაპიული მეთოდი
კოგნიტიურ-ბიჰევიორული თერაპიაა (CBT). ფოკუსირდება ნეგატიური პატერნის ფიქრებისა და ქცევების იდენტიფიკაციასა და კორექტირებაზე. მისი მიზანია აზროვნების ჯანსაღი და ადაპტური (მორგებული, შემგუებლური) ქცევის ჩამოყალიბება.
მედიკამენტური მკურნალობა ძირითადად ხდება ანტიდეპრესანტით და ინდივიდუალურად განისაზღვრება სხვა ჯგუფის მედიკამენტების საჭიროება და მკურნალობის კურსის ხანგრძლივობა.https://mentalclinic.ge/treatment-methods/medical-treatment/
მკურნალობის მიმართ რეზისტენტული ფორმების დროს, როდესაც ვერ ხერხდება დამაკმაყოფილებელი შედეგის მიღწევა ან მძიმე მიმდინარეობის დროს რეკომენდებულია კომპლექსური მკურნალობა დღის ცენტრში.https://mentalclinic.ge/services/day-clinic/