ემოციური გადაწვის სინდრომი (Burnout)
ემოციური გადაწვის სინდრომი (Burnout) არის სტრესთან დაკავშირებული მდგომარეობა, რომელიც ვითარდება ხანგრძლივი და გადაჭარბებული ემოციური, ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური დატვირთვის დროს.
ემოციური გადაწვის სინდრომი შესაძლოა გამოიწვიოს როგორც წარმატებულმა სამუშაო ადგილმა და მაღალი სტანდარტების დაწესებამ საკუთარი თავის მიმართ, ასევე ყოველდღიურმა, ერთფეროვანმა რუტინამ ან/და იმედგაცრუებამ.ამ მდგომარეობას ახასიათებს ენერგიის ნაკლებობა, მოტივაციის დაკარგვა და პროფესიული და პირადი ცხოვრებისადმი ინტერესის შემცირება.
2019 წელს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ემოციური გადაწვა დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციაში შეიტანა, სადაც ტერმინი აღწერილი იყო, როგორც „სინდრომი, რომელიც სამსახურში ქრონიკული სტრესისა და მასთან წარუმატებლად გამკლავების შედეგად წარმოიშვა“.
ემოციური გადაწვის სინდრომი ხშირია იმ სფეროში, სადაც ადამიანების შრომითი მოღვაწეობა დაკავშირებულია სხვა ადამიანებთან რეგულარულ ურთიერთობასთან, ემოციურ უკუკავშირსა და დიდ პასუხისმგებლობასთან.განსაკუთრებით ხშირია ისეთ პროფესიებში, რომლებიც ადამიანებთან მუდმივ კომუნიკაციას მოითხოვს. მაგალითად, მასწავლებლები, ექიმები, ფსიქოლოგები და სოციალური მუშაკები ხშირად განიცდიან ამ მდგომარეობას. თუმცა, ეს პრობლემა არც სხვა პროფესიულ სფეროებსა და არც პირად ცხოვრებას უვლის გვერდს.
ეს პრობლემა ბოლო ხანებში კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, რადგან ტექნოლოგიებმა სამსახურსა და სახლს შორის ზღვარი წაშალა.
ემოციური გადაწვის ძირითადი სიმპტომები:
- ფიზიკური გამოფიტვა – ენერგიის მუდმივი ნაკლებობა, დაღლილობის შეგრძნება, რომელსაც დასვენება არ შველის.
- ემოციური გამოფიტვა – ადამიანს უჭირს ემოციური სტაბილურობის შენარჩუნება, ხშირადაა გაღიზიანებული, მოწყენილი ან აპათიური.
- გარე სამყაროსგან მოწყვეტა – შესაძლოა, ადამიანმა თავი იგრძნოს განცალკევებულად მეგობრებისა და ოჯახისგან, დაკარგოს ინტერესები.
- პროდუქტიულობის შემცირება – მუშაობის უნარის დაქვეითება, ყურადღების კონცენტრირების გართულება.
- ფსიქოსომატური სიმპტომები – თავის ტკივილი, კუჭის პრობლემები, ძილის დარღვევა და სხვა.
- სამუშაოსა და დაკისრებული მოვალეობისადმი ინდიფერენტულობა, გულგრილობა
- ნეგატიური ემოციები – ტანჯვის შეგრძნება
- შედეგით დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნება
- დეპერსონალიზაციის განცდა
- ცხოვრების ხარისხის გაუარესება
განვითარების შესაძლო მიზეზები:
- ხანგრძლივი სტრესი – მაგალითად, პროფესიულ ან პირად ცხოვრებაში.
- სტრესული სამუშაო გარემო – არარეგულირებული სამუშაო გრაფიკი, ზედმეტად მაღალი მოთხოვნები.
- პირადი მოლოდინები – სრულყოფილებისკენ გადაჭარბებული სწრაფვა ან წარუმატებლობის შიში.
- კონტროლის ნაკლებობა – არა განსაზღვრული სამუშაო გარემო (მაგალითად, თქვენი გრაფიკი, დავალებები ან სამუშაო დატვირთვა), ასევე, საჭირო რესურსების არარსებობა სამუშაოს შესასრულებლად ამძაფრებს გადაღლას.
- მოლოდინების გაურკვევლობა – თუ არ იცით, რას მოელის თქვენგან უფროსი ან კოლეგები.
- კონფლიქტები თანამშრომლებთან – თუ სამსახურში დაძაბული გარემოა, მაგალითად, თანამშრომლები გაწუხებენ ან უფროსი ზედმეტად ერევა თქვენს სამუშაო პროცესში, ეს ზრდის სტრესს.
- უმოქმედობა ან გადაჭარბებული დატვირთვა – თუ თქვენი სამუშაო ან ძალიან მოსაწყენია, ან ზედმეტად ინტენსიური, შესაძლოა დაკარგოთ ფოკუსი.
- მხარდაჭერის ნაკლებობა – თუ სამსახურში ან პირად ცხოვრებაში თავს მარტოდ გრძნობთ, ეს კიდევ უფრო ზრდის სტრესს.
- სამუშაოსა და პირადი ცხოვრების ბალანსის დარღვევა – თუ სამსახური მთელ დროსა და ენერგიას გართმევთ და ვერ ახერხებთ დრო დაუთმოთ ოჯახსა და მეგობრებს.
რისკ-ფაქტორები
- ზედმეტად დიდი სამუშაო დატვირთვა და ხანგრძლივი სამუშაო საათები.
- სამუშაოსა და პირადი ცხოვრების ბალანსის პრობლემები.
- ისეთი პროფესიები, რომლებიც სხვების დახმარებას მოითხოვს (მაგალითად, ჯანდაცვა).
- კონტროლის დაკარგვის შეგრძნება სამუშაო პროცესზე.
შესაძლო შედეგები:
- აზროვნების პრობლემები – კვლევების მიხედვით, სტრესი თავის ტვინის ქერქის პრეფრონტალურ ზონას აზიანებს. ტვინის ეს ნაწილი პასუხისმგებელია აღმასრულებელ ფუნქციებზე, რომლებიც გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე, გადაწყვეტილებათა მიღების უნარზე, ემოციურ კონტროლსა და კონცენტრაციაზე.
- სირთულეები სამსახურსა და პირად ურთიერთობებში – სტრესი, განსაკუთრებით, ადამიანებთან ურთიერთობისას ვლინდება.
- ენერგიის გამოფიტვა და მუდმივი დაღლილობა.
- სტრესთან გამკლავების უნარის დაქვეითება.
- ძილის პრობლემები.
- დეპრესიის, გაღიზიანების ან აპათიის განვითარება.
- ალკოჰოლის ან სხვა ნივთიერებების მოხმარების გაზრდა.
- ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიცაა გულის დაავადებები, მაღალი წნევა ან დიაბეტი.
- იმუნიტეტის დაქვეითება და უფრო ხშირად ავადმყოფობა.
- სამუშაოს წაღება შინ – მოდუნების შეუძლებლობა, მუდმივი ნერვიულობა, ძილის წინ სამსახურზე ნერვიულობა, ოჯახის წევრებთან გამღიზიანებლობა.
- გადაღლა – ემოციური გადაწვა ხშირად გადაღლას იწვევს, რადგან სტრესი გონებასა და სხეულზე ახდენს გავლენას. მისი ნიშნებია: დაღლილობის შეგრძნება ღამის მშვიდი ძილის შემდეგაც; მუშაობაში დასახმარებლად დღის განმავლობაში დიდი რაოდენობით კოფეინის მიღება, ან სამსახურში მხნედ ყოფნის პრობლემა.
მკურნალობის მეთოდები:
ემოციური გადაწვის სინდრომის მართვა მოითხოვს ინდივიდუალურ მიდგომას და ხშირად მოიცავს შემდეგ ღონისძიებებს:
- ფსიქოთერაპია
- კოგნიტიურ-ბიჰევიორული თერაპია (CBT) – ეხმარება სტრესის მართვაში, ნეგატიური აზრების შეცვლასა და ემოციური რეგულაციის გაუმჯობესებაში.
- მოტივაციური კონსულტაცია – თვითშეფასებისა და მოტივაციის ამაღლებაში წვლილის შეტანისთვის.
- მედიკამენტური მკურნალობა
- საჭიროების შემთხვევაში, ფსიქიატრი ნიშნავს ანტიდეპრესანტებს ან ანქსიოლიტიკებს (სტრესისა და შფოთვის შესამცირებლად).
- სამედიცინო კონსულტაცია
- ფსიქოსომატური სიმპტომების მართვა. მაგალითად, ძილის დარღვევისა ან ქრონიკული დაღლილობის მკურნალობა.
გამკლავების ზოგადი მეთოდები:
გადაწვა ხშირად გამოწვეულია სამსახურში არსებული ფაქტორებით, რომელთა კონტროლი რთულია. მაგრამ არსებობს გზები, როგორ გაუმკლავდეთ სტრესს:
- განიხილეთ თქვენი ვარიანტები – ესაუბრეთ უფროსს თქვენს პრობლემებზე. შესაძლოა, ერთად მოიფიქროთ გამოსავალი ან შეამციროთ სამუშაო დატვირთვა. თუ სამსახურში სიტუაციის შეცვლა შეუძლებელია, დაფიქრდით სხვა სამუშაოზე.
- მოიძიეთ მხარდაჭერა – ესაუბრეთ კოლეგებს, მეგობრებს ან ოჯახის წევრებს. როცა თავს მარტო არ გრძნობთ, სტრესის დაძლევა უფრო მარტივია.
- მოიძიეთ დამამშვიდებელი აქტივობები – სცადეთ იოგა, მედიტაცია ან სუნთქვის ვარჯიშები. ეს დაგეხმარებათ დაძაბულობის შემცირებაში.
- ფიზიკური აქტივობა – რეგულარული ვარჯიში ამცირებს სტრესს და აუმჯობესებს განწყობას.
- დაბალანსებული ძილი – საკმარისი ძილი მნიშვნელოვანია ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობისთვის.
- მინიმალიზმი და ყურადღების კონცენტრაცია – კონცენტრირდით მიმდინარე მომენტზე, განსჯისა და ზედმეტი ემოციური რეაქციის გარეშე. ეს დაგეხმარებათ უფრო მშვიდად გაუმკლავდეთ სამუშაოს გამოწვევებს.