რა სირთულეები იჩენს თავს ბავშვთა და მოზარდთა ასაკში?
ბავშვობისა და მოზარდობის პერიოდში ფსიქოლოგიური სირთულეები შეიძლება გამოჩნდეს სხვადასხვა ფორმით. ისინი ძირითადად იყოფა სამ კატეგორიად:
- ასაკობრივი სირთულეები
- განვითარების დარღვევები
- ემოციური და ქცევითი პრობლემები
ამ სირთულეების იდენტიფიცირება იწყება შეფასებით, რომელსაც ხშირად წინ უძღვის ინტერვიუ მშობლებთან და ბავშვთან პირველადი კონსულტაცია.
შეფასების პროცესი
შეფასება მნიშვნელოვანია სწორი თერაპიული მიდგომის შერჩევისთვის. ეს პროცესი მოიცავს:
- მშობლებთან ინტერვიუებს
- ბავშვის დაკვირვებას
- საჭიროებისამებრ სტანდარტიზებული ტესტების ჩატარებას
შეფასება შესაძლოა გაგრძელდეს რამდენიმე შეხვედრის განმავლობაში, რათა ფსიქოლოგმა სრულად შეაგროვოს ინფორმაცია და დასკვნები.
რეკომენდაციები და თერაპიული სერვისები
პირველადი შეფასების შემდეგ, კლინიკური ფსიქოლოგი ოჯახს აცნობს მიღებულ შედეგებს და გასცემს რეკომენდაციებს შესაბამის მომსახურებებზე, როგორიცაა:
- ქცევითი თერაპია (CBT)
- ფსიქოთერაპია
- არტ თერაპია
- მეტყველების თერაპია
- ნეიროფსიქოლოგიური შეფასება
- ფსიქიატრის კონსულტაცია
როგორ ხდება მუშაობა მენტალური ჯანმრთელობის კვლევით ცენტრში?
1. ფსიქოლოგიური შეფასება და დიაგნოზი:
- ემოციური და ქცევითი სირთულეების დიაგნოსტიკა: შფოთვა, დეპრესია, ADHD, აუტიზმის სპექტრის აშლილობა, ფობიები და OCD
- ოჯახთან და ბავშვთან დეტალური ინტერვიუ
- ასაკის შესაბამისი ტესტირება კოგნიტური და ემოციური უნარების დასადგენად
2. ინდივიდუალური თერაპია:
- კოგნიტურ-ქცევითი თერაპია (CBT): ეფექტური მეთოდი შფოთვისა და ქცევითი სირთულეების დასაძლევად
3. ოჯახური მხარდაჭერა:
- PCIT (მშობელი-ბავშვის ურთიერთქმედების თერაპია): მშობელსა და ბავშვს შორის კავშირის გაუმჯობესება
- მშობელთა ტრენინგი და ფსიქოგანათლება: სწავლება, თუ როგორ მართონ ბავშვის ემოციური მდგომარეობა
რატომ არის მნიშვნელოვანი დროული რეაგირება?
ბავშვთა ასაკში გამოვლენილ ფსიქოლოგიურ სირთულეებზე დროული რეაგირება და პროფესიონალთან თანამშრომლობა თავიდან აიცილებს გართულებებს და ხელს უწყობს ბავშვის ფსიქიკური კეთილდღეობის გაუმჯობესებას.
ADOS 2 (Autism Diagnostic observation Schedule)
აუტიზმის სადიაგნოსტიკო დაკვირვების სქემა არის აუტიზმის სპექტრისაშლილობის(ASD) სტანდარტიზებული სადიაგნოსტიკო ტესტი, რომელიც
გულისხმობს ინდივიდის ქცევაზე დაკვირვებას თამაშის/კომუნიკაციისპროცესში.
ADOS ტესტი ინიშნება სპეციალისტის მიერ პირველადი კონსულტაციისას. ფსიქიატრი განსაზღვრავს დამატებითი კვლევების საჭიროებას, თუ კლინიკურისურათის მიხედვით აუტიზმის სპექტრის აშლილობისთვის დამახასიათებელინიშნები ვლინდება. ასეთ შემთხვევაში აუცილებელია უფრო სიღრმისეულიკვლევა, რასაც სწორედ ADOS ტესტი უზრუნველყობს.
ADOS შედგება ხუთი განსხვავებული მოდულისგან. თითოეული მათგანიშედგება სტრუქტურირებული და ნახევრადსტრუქტურირებული დავალებებისგან. მოდულის შერჩევა ხდება ინდივიდის ასაკისა და მეტყველების განვითარებისდონის გათვალისწინებით. ADOS ტესტზე დავალებები და გარემო ისეაშექმნილი, რომ შეფასებისას აუტიზმის სპექტრისთვის დამახასიათებელინიშნები მაქსიმალურად გამოვლინდეს, ცხადია, ასეთი ნიშნების არსებობისშემთხვევაში.
ADOS ტესტით ფასდება ორი სფერო – სოციალური აფექტი (კომუნიკაცია, სოციალური ინტერაქცია) და ინტერესთა შეზღუდულობა/სტერეოტიპულიქცევები. მიღებული ჯამური ქულობრივი მაჩვენებელი განსაზღვრავს თუ როგორშეფასდა მოცემული მდგომარეობა, როგორც აუტიზმი თუ როგორც აუტიზმისსპექტრის აშლილობა. აგრეთვე როგორია აუტიზმისთვის დამახასიათებელინიშნების გამოხატულების ხარისხი (მსუბუქად გამოხატული, საშუალოდ თუმნიშვნელოვნად).
ADOS ტესტის ჩატარება შესაძლებელია 12 თვის ასაკიდან. უნდაგავითვალისწინოთ,რომ ADOS ტესტის ჩატარების აუცილებელი პირობაა, რომბავშვს უკვე დამოუკიდებლად გადაადგილება შეეძლოს.
კლინიცისტს ADOS ტესტის ადმინისტრირებისას საშუალოდ 30-60 წუთისჭირდება. ჩვილების და ბავშვთა დიაგნოსტირებისას მშობელს ევალებაოთახში ყოფნა მთელი პროცესის მანძილზე. მშობლის უპირველესი როლი არისდაკვირვება, თუმცა კლინიცისტმა შეიძლება სთხოვოს მშობელს ბავშვთანურთიერთობა კონკრეტული გზებით ADOS-ის გარკვეულ მომენტებში. სხვაშემთხვევაში სასურველია მშობელი არ გამოვიდეს პასიური დამკვირვებლისროლიდან.
ADOS ტესტზე ბავშვის მოყვანამდე მშობელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომბავშვი არ იყოს მშიერი და არ ეძინებოდეს, რადგან ამ დროს ბავშვი უფრომეტადაა გაღიზიანებული, რაც ზოგჯერ ADOS ტესტის მსვლელობას უშლის ხელს.
მოზარდების შემთხვევაში ADOS ტესტი მიმდინარეობს მხოლოდ კლინიცისტსადა კლიენტს შორის.
დღესდღეობით ADOS ტესტი პირველი რიგის არჩევანია აუტიზმის სპექტრისდიაგნოსტირებისას და სანდოობის საკმაოდ მაღალი დონე აქვს.
მიუხედავად იმისა, რომ ADOS-2 ითვლება “ოქროს სტანდარტად” ASD-ისშეფასებისთვის, მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ ის არ არის ინფორმაციისმიღების მხოლოდ ერთი წყარო და არ არის საკმარისი ASD-ის დიაგნოზისდასადგენად. ADOS-2 წარმოადგენს ყოვლისმომცველი შეფასების ერთ-ერთმნიშვნელოვან ნაწილს, ხოლო შეფასება ხდება მულტიდისციპლინური გუნდისმიერ, რაც ითვალისწინებს პიროვნების განვითარების ისტორიის, მშობლებისადა სხვა ძირითადი ინფორმატორების მიერ მოწოდებული ინფორმაციისგაანალიზებას, ქცევაზე დაკვირვებას ADOS-2-ის ადმინისტრაციის დროს და მისფარგლებს გარეთ, და გამოცდილი სპეციალისტების გუნდურ მსჯელობას.
აუცილებელია ბავშის მდგომარეობის მონიტორინგი ექიმის მიერ 6-12 თვისინტერვალში და საჭიროებისამებრ ADOS ტესტის განმეორებით ჩატარებაპროგრესის და მიმდინარე დინამიკის შეფასების მიზნით. სწორედ ამიტომ ADOS ტესტის გადაღება ხდება კამერით, რათა გადაფასებისას სპეცილისტებმაგამოიყენონ ჩანაწერი, რომელიც მეტად თვალსაჩინოს გახდის მუშაობისშედეგსა და დინამიკას.
შეფასების პროცესში დამატებით გამოიყენება მშობლის ინტერვიუს ფორმები, რომლებიც აფასებს მშობლის დაკვირვების შედეგებს და ბავშვის საერთო ფუნქციონირების ხარისხს.
შეფასების ჩატარების დრო დამოკიდებულია ბავშვის ჩართულობასა და პროცესის მიმდინარეობაზე ( საშუალოდ 60-90 წუთი).
შეფასების ვიდეო ჩანაწერის წარმოება აუცილებელია, შემფასებლის მიერ მისი გადახედვისა და ობიექტური ინფორმაციის აღბეჭდვის მიზნით.
შეფასების შემდგომ, ტესტის შედეგები განისაზღვრება ქულებით და დგინდება აუტიზმის გამოვლენა და მისი ხარისხი.
შემფასებელი გასცემს დასკვნას, ქულებრივ რანჟირებასა და შესაბამის რეკომენდაციებს.
ვექსლერის ტესტი (wisc) არის ინტელექტის სტანდარტიზებული საზომი, რომელიც გამოიყენება კოგნიტური ფუნქციების შესაფასებლად; ტესტის მიზანია ვერბალური, არავერბალური და სრული ინტელექტის კოეფიციენტების გამოთვლა. იგი გამოიყენება, როგორც ბავშვებში, ასევე ხრდასრული ინდივიდების ინტელექსის კოეფიციენტის განსაზღვრისთვის.
ვექსლერის ინტელექტის ტესტების ტიპები:
WAIS (Wechsler Adult Intelligence Scale)
• მოზრდილებისთვის (16–90 წლის)
• ამჟამინდელი ვერსია: WAIS-IV
• ზომავს ვერბალურ გაგებას, აღქმის და აზროვნების უნარებს, მუშა მეხსიერებას და ინფორმაციის დამუშავების სიჩქარეს.
WISC (Wechsler Intelligence Scale for Children)
• ბავშვებისთვის (6–16 წლის)
• ამჟამინდელი ვერსია: WISC-V
• ინტელექტს ყოფს რამდენიმე კატეგორიად: ვერბალური, ვიზუალურ-სივრცითი აზროვნება, ფლუიდური აზროვნება, მუშამეხსიერება, გადამუშავების სიჩქარე
WPPSI (Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence)
• პატარებისთვის (2.5–7 წლის)
• ზომავს ადრეულ კოგნიტურ განვითარებას
🧩 ტესტის სტრუქტურა
ვექსლერის ტესტები შეიცავს მრავალ ქვე-ტესტს. ზოგი ვერბალურია, ზოგი კიმოითხოვს თავსატეხების ამოხსნას, შაბლონების ამოცნობას ან მეხსიერებისსავარჯიშოებს. მაგალითად:
• ვერბალური გაგება: ლექსიკა, მსგავსებები, ზოგადი ცოდნა
• აღქმისეული აზროვნება: ბლოკების აგება, მატრიცული ანალოგია
• მუშა მეხსიერება: ციფრების გამეორება, არითმეტიკა
• დამუშავების სიჩქარე: კოდირება, სიმბოლოების ძიება
📊 ქულების დადგენა
• საშუალო IQ = 100
• სტანდარტული გადახრა = 15
• ადამიანების უმეტესობა (დაახლოებით 68%) იღებს ქულებს 85-დან 115-მდე
ქულები ასევე იყოფა სხვადასხვა სფეროს მიხედვით (ვერბალური, ვიზუალური, მეხსიერება და ა.შ.), რაც ეხმარება დასწავლის სირთულეების, განვითარების ხარისხის ან ნეირომრავალფეროვნების (როგორიცაა ADHD ან აუტიზმი) გამოვლენას.
🧠 ვექსლერის ტესტების გამოყენება შესაძლებელია:
• საგანმანათლებლო მიზნებისთვის (მაგ., სპეციალური განათლება)
• კლინიკური დიაგნოზისთვის (მაგ., ინტელექტუალური შეზღუდვა, დასწავლის სირთულეები)
• სამსახურში მიღებისა ან სამხედრო შეფასებისთვის
• კვლევებში (ფსიქოლოგია, ნევროლოგია, განათლება)
WAIS – ვექსლერის ინტელექტის სკალა მოზრდილთათვის
WAIS (ამჟამად WAIS-IV) არის ყველაზე გავრცელებული ინტელექტის ტესტიმოზრდილებისა და ზრდასრულებისთვის (16-დან 90 წლამდე). ტესტი ზომავსინტელექტის სხვადასხვა ასპექტს და იძლევა როგორც სრული ინტელექტისმაჩვენებელს (Full Scale IQ), ასევე ქვე-ქულებს კონკრეტული კოგნიტურიუნარებისთვის.
📋 WAIS-IV-ის ძირითადი მაჩვენებლები
მთავარი ინდექსები:
1. ვერბალური გაგების ინდექსი (VCI)
o ლექსიკა
o მსგავსებები
o ზოგადი ცოდნა
2. აღქმის ინდექსი (PRI)
o ბლოკების აგება
o მატრიცული ანალოგია
o ვიზუალური თავსატეხები
3. მუშა მეხსიერების ინდექსი (WMI)
o ციფრების გამეორება
o არითმეტიკა
4. ინფორმაციის დამუშავების სიჩქარის ინდექსი (PSI)
o სიმბოლოების ძიება
o კოდირება
• ვერბალური გაგება – ენის გაგებისა და გამოყენების უნარი
• აღქმისეული აზროვნება – ვიზუალურ-სივრცული ლოგიკა და ამოცანისგადაჭრა
• მუშა მეხსიერება – ხანმოკლე მეხსიერება და ყურადღება
• გადამუშავების სიჩქარე – ინფორმაციის სწრაფად მიღებისა დარეაგირების უნარი
⏱️ რამდენ ხანს გრძელდება?
სრული WAIS-IV ტესტის ჩატარებას სჭირდება დაახლოებით 60-90 წუთი, დამოკიდებულია ინდივიდის შესრულების ტემპზე და შერჩეულ ქვე-ტესტებზე.
📊 ქულების სისტემა
• სრული IQ მიიღება ოთხი ინდექსის გაერთიანებით
• საშუალო IQ = 100, სტანდარტული გადახრა = 15
• ცალკე გეძლევათ ინდექსების ქულები: VCI, PRI, WMI და PSI
🧠 რატომ იტარებენ მოზრდილები WAIS-ს?
• სასწავლო ან პროფესიული შეფასების მიზნით
• ნეიროფსიქოლოგიური დიაგნოსტიკისთვის (მაგ. ტვინის ტრავმის ანდემენციის შემოწმება)
• შშმ სტატუსის დასადგენად
• ნიჭიერების ან მაღალი IQ-ის დასადგენად
• ADHD-ს ან სხვა ნეირომრავალფეროვნების შეფასებისთვის
რა არის ვექსლერის სკალები?
ისინი წარმოადგენს ინტელექტის ტესტების სერიას, რომლებიც განკუთვნილიასხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფებისთვის. თითოეული სკალა აფასებს ზოგადინტელექტუალურ უნარს (IQ), ასევე კონკრეტულ კოგნიტურ ფუნქციებს, როგორიცაა მეხსიერება, აზროვნება,, ენა და ინფორმაციის დამუშავებისსიჩქარე.
WISC (Wechsler Intelligence Scale for Children – ვექსლერის ინტელექტის სკალაბავშვებისთვის)
• ასაკი: 6–16 წელი
• ამჟამინდელი ვერსია: WISC-V
• გამოყენება: დასწავლის სირთულეების, ნიჭიერების ან განვითარებისშეფერხების გამოვლენისთვის ბავშვებში
ინდექსები:
• ვერბალური გაგება
• ვიზუალურ-სივრცული უნარი
• ფლუიდური აზროვნება
• მუშა მეხსიერება
• გადამუშავების სიჩქარე
რას ზომავს ეს ტესტი:
• ვერბალური გაგება – ენის გაგებისა და გამოყენების უნარი
• აღქმისეული აზროვნება – ვიზუალურ-სივრცული ლოგიკა და ამოცანისგადაჭრა
• მუშა მეხსიერება – ხანმოკლე მეხსიერება და ყურადღება
• გადამუშავების სიჩქარე – ინფორმაციის სწრაფად მიღებისა დარეაგირების უნარი
⏱️ რამდენ ხანს გრძელდება?
სრული WAIS-IV ტესტის ჩატარებას სჭირდება დაახლოებით 60-90 წუთი, დამოკიდებულია ინდივიდის შესრულების ტემპზე და შერჩეულ ქვე-ტესტებზე.
📊 ქულების სისტემა
• სრული IQ მიიღება ოთხი ინდექსის გაერთიანებით
• საშუალო IQ = 100, სტანდარტული გადახრა = 15
• ცალკე გეძლევათ ინდექსების ქულები: VCI, PRI, WMI და PSI
როდის ტარდება ტესტირება ბავშვებთან?
• დასწავლის სირთულეების დადგენა
• განვითარების ხარისხის დადგენა
• ნეირომრავალფეროვნების დადგენა (როგორიცაა ADHD ან აუტიზმი)